PLANETARIUM FRANEKER - STINZENFLORA

Afgelopen week brachten we enkele dagen door in Franeker, Friesland. Het eerste wat we daar bezochten was het Planetarium van Eise Eisinga.  Dit oudste nog werkende planetarium ter wereld bevindt zich aan het plafond van de woonkamer van een oud grachtenhuis. Dit nauwkeurig bewegend model van  het zonnestelsel werd tussen 1774 en 1781 gebouwd door de Friese wolkammer Eise Eisinga.
Naast het wolkammen nam de jonge Eise de interesse voor sterrenkunde en wiskunde over van zijn vader. Op basis van zelfstudie shreef hij al op 15-jarige leeftijd een wiskundeboek en twee jaar later rondde hij een sterrenkundeboek af.

 Last week we spent some days in Franeker, Friesland (in the north of our country).  First thing we visited was the Planetarium of Eise Eisinga.  In the living room of a lovely Friesian canalside house we saw the world's oldest functioning planetarium.  This accurately moving model of the solar system was built between 1774 and 1781 by Eise Eisinga, a wool carder.
Besides the wool carding the young Eise took over his father's interest in astronomy and mathematics. Based on self study he already wrote at the age of 15 a math book and two years later an astronomy book.

Eisinga trouwde op 24-jarige leeftijd en vestigde zich in 1768 als wolkammer in Franeker, sterrenkunde en wiskunde bleven zijn hobby.  Op 8 mei 1774 vond een bijzondere samenstand van planeten plaats. In de vroege ochtend stonden Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en de maan dicht bij elkaar aan de hemel. Men beweerde toen dat deze hemellichamen op elkaar zouden botsen, waardoor de aarde uit haar baan geslingerd zou worden en in de zon verbranden. Dit zorgde voor onrust onder de bevolking.
Dit was het moment voor Eisinga om te laten zien dat er geen reden was voor paniek. Vanuit de bedstee had hij vast vaak naar het plafond liggen turen en over het zonnestelsel nagedacht en had dus alle kennis in huis om in zijn woonkamer een model van het zonnestelsel te bouwen.  Tussen zijn allereerste idee en de uiteindelijke realisatie verstreken slechts zeven jaar.

Eisinga married at the age of 24 in 1768 and established himself as a wool carder in Franeker. Astronomy remained his hobby.  

A conjunction of planets occurred on May 8th, 1774. Before it happened, people insisted that these planets would collide with one another, the result being that the earth would be pulled from its orbit and incinerated in the sun. 

Eise Eisinga wanted to show that there was no reason for panic.  He certainly had been peeking to the ceiling from his bed box in the living room for hours and hours, thinking about the solar system.

He had the knowledge to build a model of the solar system in his living room.  It took him only seven years from the very first idea to the ultimate realization.

En dit ingenieuze mechaniek zit boven het plafond verstopt op zolder.
Het planetarium loopt door middel van een indrukwekkend raderwerk van houten hoepels en schijven, met tienduizend handgesmede spijkers als tanden. Een slingerklok en negen gewichten drijven dit geheel aan.

Tot op de dag van vandaag toont het Planetarium de actuele stand van de planeten. De planeten van het Planetarium bewegen nl. in dezelfde tijd rond de zon als de echte planeten: Mercurius in 88 dagen, de aarde in een jaar en Saturnus zelfs in meer dan 29 jaar.

Wij waren zeer onder de indruk van de kennis en de handvaardigheid van deze Eise Eisinga!

Hiding above the ceiling on the first floor we see this ingenious mechanism. 

The planetarium  is kept in motion by impressive gear mechanism that uses wooden hoops and disks with 10.000 hand-forged nails as teeth. Controlling this gear mechanism are a pendulum clock and nine weights.

All the planets in Eisinga's model orbit the sun at the same speed as do the real planets: Mercury in 88 days, the earth in one year, and Saturn in more than 29 years! Even today, after so many years, the actual position of the planets can be seen by looking at this model.

We were very impressed by the knowledge and the handicraft of this clever man: Eise Eisinga!

Gezicht op Franeker  -  View at Franeker

Onze B & B was slechts enkele huizen verder dan het planetarium en we sliepen ook in een grote bedstee of meer een alkoof. Hier echter geen zonnestelsel aan het plafond maar oud roze geverfde balken.

Our Bed and Breakfast was only a few canalside houses from the planetarium and we also slept in a large bed box, more like an alcove.  Here no solar system on the ceiling but old pink painted beams.

Dit is de Martenastins, tegenwoordig het stadsmuseum. Het is in opdracht van een Friese edelman, Hessel van Martena, in 1498 gebouwd.
Een stins is een voormalige burcht of landhuis in Friesland. Letterlijk betekent het woord 'steenhuis'.
Wij namen een kijkje aan de achterkant waar zich de stinzentuin bevindt.
Stinzenplanten vormen een groep verwilderde in het voorjaar bloeiende bol-, knol- en wortelstok gewasjes die thuishoren op oude buitenplaatsen en landgoederen.

This is the Martenastins, nowadays a museum. It is built in 1498 for Hessel van Martena, a Friesian nobleman.
A 'stins' is a former castle or manor in Friesland.  Literally the word means 'stone house'.
On the backside is a 'stinzen' garden, where we have a look.
Stinzen flora form a group of wild spring flowering bulbs, tubers and rhizomes belonging to old estates.

- De holwortel (Corydalis cava) -

- Anemone nemerosa / Anemone coronaria -

- Gele bostulpen (Tulipa sylvestris) -

Dit is de Dekema State, waar zaterdag een voorjaarsfair gehouden werd, ook mochten we hier in de stinzentuin wandelen.  Op de fair kocht ik een Podophyllum 'Spotty Dotty' en een Hosta 'Whirlwind'. Bij de brocante vond ik nog een Anna-groen glazen vaasje en een oude koffiepot die ik niet kon laten staan. Je zult ze binnenkort wel tegenkomen op mijn blog.

This is the Dekema Estate, where we visited the springfair last Saturday. We also had a walk in the 'stinzen'garden.  On the fair I bought a Podophyllum 'Spotty Dotty'and a Hosta 'Whirlwind'.
At the flea market stalls I found a nice old green glass vase and an old coffeepot which I could not let stand. You will see them shortly on this blog.

- Gele anemoon (Anemone ranunculoides) -

- Knikkend vogelmelk (Ornithogalum nutans)

- Dotterbloem (Caltha palustris)

Een zwarte zwaan die zijn nest beschermd. Op de voorgrond de bloeiwijzen van het groot hoefblad (Petasites hybridus)

A black swan protecting his nest. In the front the flowers of the large butterbur (Petasites hybridus)

En ik eindig vandaag weer met de prachtige gele bostulpen.

And today I finish with the beautiful yellow Tulipa sylvestris.