maandag 27 april 2015

PLANETARIUM FRANEKER - STINZENFLORA


Afgelopen week brachten we enkele dagen door in Franeker, Friesland. Het eerste wat we daar bezochten was het Planetarium van Eise Eisinga.  Dit oudste nog werkende planetarium ter wereld bevindt zich aan het plafond van de woonkamer van een oud grachtenhuis. Dit nauwkeurig bewegend model van  het zonnestelsel werd tussen 1774 en 1781 gebouwd door de Friese wolkammer Eise Eisinga.
Naast het wolkammen nam de jonge Eise de interesse voor sterrenkunde en wiskunde over van zijn vader. Op basis van zelfstudie shreef hij al op 15-jarige leeftijd een wiskundeboek en twee jaar later rondde hij een sterrenkundeboek af.


 Last week we spent some days in Franeker, Friesland (in the north of our country).  First thing we visited was the Planetarium of Eise Eisinga.  In the living room of a lovely Friesian canalside house we saw the world's oldest functioning planetarium.  This accurately moving model of the solar system was built between 1774 and 1781 by Eise Eisinga, a wool carder.
Besides the wool carding the young Eise took over his father's interest in astronomy and mathematics. Based on self study he already wrote at the age of 15 a math book and two years later an astronomy book.


Eisinga trouwde op 24-jarige leeftijd en vestigde zich in 1768 als wolkammer in Franeker, sterrenkunde en wiskunde bleven zijn hobby.  Op 8 mei 1774 vond een bijzondere samenstand van planeten plaats. In de vroege ochtend stonden Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en de maan dicht bij elkaar aan de hemel. Men beweerde toen dat deze hemellichamen op elkaar zouden botsen, waardoor de aarde uit haar baan geslingerd zou worden en in de zon verbranden. Dit zorgde voor onrust onder de bevolking.
Dit was het moment voor Eisinga om te laten zien dat er geen reden was voor paniek. Vanuit de bedstee had hij vast vaak naar het plafond liggen turen en over het zonnestelsel nagedacht en had dus alle kennis in huis om in zijn woonkamer een model van het zonnestelsel te bouwen.  Tussen zijn allereerste idee en de uiteindelijke realisatie verstreken slechts zeven jaar.


Eisinga married at the age of 24 in 1768 and established himself as a wool carder in Franeker. Astronomy remained his hobby.  
A conjunction of planets occurred on May 8th, 1774. Before it happened, people insisted that these planets would collide with one another, the result being that the earth would be pulled from its orbit and incinerated in the sun. 
Eise Eisinga wanted to show that there was no reason for panic.  He certainly had been peeking to the ceiling from his bed box in the living room for hours and hours, thinking about the solar system.
He had the knowledge to build a model of the solar system in his living room.  It took him only seven years from the very first idea to the ultimate realization.



En dit ingenieuze mechaniek zit boven het plafond verstopt op zolder.
Het planetarium loopt door middel van een indrukwekkend raderwerk van houten hoepels en schijven, met tienduizend handgesmede spijkers als tanden. Een slingerklok en negen gewichten drijven dit geheel aan.

Tot op de dag van vandaag toont het Planetarium de actuele stand van de planeten. De planeten van het Planetarium bewegen nl. in dezelfde tijd rond de zon als de echte planeten: Mercurius in 88 dagen, de aarde in een jaar en Saturnus zelfs in meer dan 29 jaar.

Wij waren zeer onder de indruk van de kennis en de handvaardigheid van deze Eise Eisinga!


Hiding above the ceiling on the first floor we see this ingenious mechanism. 
The planetarium  is kept in motion by impressive gear mechanism that uses wooden hoops and disks with 10.000 hand-forged nails as teeth. Controlling this gear mechanism are a pendulum clock and nine weights.

All the planets in Eisinga's model orbit the sun at the same speed as do the real planets: Mercury in 88 days, the earth in one year, and Saturn in more than 29 years! Even today, after so many years, the actual position of the planets can be seen by looking at this model.



We were very impressed by the knowledge and the handicraft of this clever man: Eise Eisinga!



Gezicht op Franeker  -  View at Franeker



Onze B & B was slechts enkele huizen verder dan het planetarium en we sliepen ook in een grote bedstee of meer een alkoof. Hier echter geen zonnestelsel aan het plafond maar oud roze geverfde balken.


Our Bed and Breakfast was only a few canalside houses from the planetarium and we also slept in a large bed box, more like an alcove.  Here no solar system on the ceiling but old pink painted beams.



Dit is de Martenastins, tegenwoordig het stadsmuseum. Het is in opdracht van een Friese edelman, Hessel van Martena, in 1498 gebouwd.
Een stins is een voormalige burcht of landhuis in Friesland. Letterlijk betekent het woord 'steenhuis'.
Wij namen een kijkje aan de achterkant waar zich de stinzentuin bevindt.
Stinzenplanten vormen een groep verwilderde in het voorjaar bloeiende bol-, knol- en wortelstok gewasjes die thuishoren op oude buitenplaatsen en landgoederen.


This is the Martenastins, nowadays a museum. It is built in 1498 for Hessel van Martena, a Friesian nobleman.
A 'stins' is a former castle or manor in Friesland.  Literally the word means 'stone house'.
On the backside is a 'stinzen' garden, where we have a look.
Stinzen flora form a group of wild spring flowering bulbs, tubers and rhizomes belonging to old estates.


- De holwortel (Corydalis cava) -



- Anemone nemerosa / Anemone coronaria -



- Gele bostulpen (Tulipa sylvestris) -



Dit is de Dekema State, waar zaterdag een voorjaarsfair gehouden werd, ook mochten we hier in de stinzentuin wandelen.  Op de fair kocht ik een Podophyllum 'Spotty Dotty' en een Hosta 'Whirlwind'. Bij de brocante vond ik nog een Anna-groen glazen vaasje en een oude koffiepot die ik niet kon laten staan. Je zult ze binnenkort wel tegenkomen op mijn blog.

This is the Dekema Estate, where we visited the springfair last Saturday. We also had a walk in the 'stinzen'garden.  On the fair I bought a Podophyllum 'Spotty Dotty'and a Hosta 'Whirlwind'.
At the flea market stalls I found a nice old green glass vase and an old coffeepot which I could not let stand. You will see them shortly on this blog.



- Gele anemoon (Anemone ranunculoides) -





- Knikkend vogelmelk (Ornithogalum nutans)



- Dotterbloem (Caltha palustris)




Een zwarte zwaan die zijn nest beschermd. Op de voorgrond de bloeiwijzen van het groot hoefblad (Petasites hybridus)


A black swan protecting his nest. In the front the flowers of the large butterbur (Petasites hybridus)




En ik eindig vandaag weer met de prachtige gele bostulpen.

And today I finish with the beautiful yellow Tulipa sylvestris.



36 opmerkingen:

  1. So much to take in and appreciate, in this post, Janneke. From the very interesting history lesson on the world's oldest planetarium, and its own star, the very intelligent and imaginative Mr. Eise, to the pretty colours on the interiors, and the sparkling sweeties that are covering your landscape at this time! How wonderful to wander around such beautiful architecture, too - so romantic!

    Thank you for this most enjoyable tour; it was fun to follow you around!

    Poppy

    BeantwoordenVerwijderen
  2. The Planetarium looks such a very interesting place to visit, and I would love to sleep in a bed box, it looks so cosy.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Bijzondere dagen gevuld met cultuur en natuur in wonderschone omgeving in het mooie Franeker.
    En nou maar hopen dat het werk van de hoogbegaafde amateur-astronoom Eisinga binnen enkele jaren op de lijst van UNESCO Wereld Erfgoed komt te staan,wie weet in 2018 want dan is Franeker culturele hoofdstad van Europa volgens de berichten.

    Prachtige foto's heb je gemaakt en het zal na al die interessante indrukken goed rusten geweest zijn in die knusse B&B.

    Fijne week en lieve groet,Ger




    BeantwoordenVerwijderen
  4. Dat jullie genoten hebben,dat zie je zo.
    En wat een leuk onderkomen hadden jullie.
    Slapen in een heuse bedstee.

    Groetjes Ans

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Early science stories are so interesting -- and your country was in a very exciting time during the Renaissance and Enlightenment periods, for science, botany and commerce as well. Thanks for sharing your tour!

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Sounds like the most amazing weekend! The history of that planetarium is outstanding! My oldest bean has been studying space and we just had a field trip to the planetarium here in town! I loved all the intricate features of this planetarium! And how lovely was your bed and breakfast! And the swans....just so pretty! I have bookmarked some of those anemones as well!!! Thank you for all the inspiration today friend! Nicole xoxo

    BeantwoordenVerwijderen
  7. What a lot of fun! I love those bed boxes! and all the pretty flowers Love the nodding Bethlehem, and oh a Black Swan, I have never seen one....
    Thanks for sharing your trip!
    Hugs,
    Bella

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Nog niet zo lang geleden waren wij ook in Franeker maar we bezochten alleen het Planetarium. Dat was echt heel indrukwekkend...
    De rest van Franeker zagen we niet maar dankzij jouw blog leer ik nu toch nog een stukje meer kennen... Mooi!
    Fijne dag vandaag,
    Liefs,
    Mirjam

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Prachtig Janneke, hier doe je mij een groot plezier mee. Mooie fotoserie.
    Groetjes kees

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Dat was een heerlijk uitje. Interessant om het planetarium te bezoeken. Leuk om dan ook nog in een b&b te logeren met een bedstedekamer. De andere locaties met de stinzentuinen zijn ook prachtig. Ik heb genoten van je reportage. Fijne week,

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Wie interessant! Ich liebe diese alten Betten, die in der Wand sind. Das gibts hier ja auch. Früher haben die Menschen mehr gesessen denn gelegen beim Schlafen. Die Landschaftsbilder sind auch wunderschön.

    Sigrun

    BeantwoordenVerwijderen
  12. Now I need to use the exclamation "Wow!". Such an ingenious, beautiful, fascinating planetarium!
    The other photos are wonderful too. You have such beautiful architecture in your country... and wonderful flowers of course!

    BeantwoordenVerwijderen
  13. Mooie foto's van en ik kan me voorstellen dat jullie genoten hebben van al dat moois.Gezellig om te slapen in een bedstee
    Groetjes Elisabeth

    BeantwoordenVerwijderen
  14. Wat een leuke dagen hebben jullie gehad, Janneke!
    Geschiedenis, sterrenkunde en bloementuinen is een interessante combinatie!
    Je hebt ons met mooie foto's meegenomen!

    Liefs, Gerry

    BeantwoordenVerwijderen
  15. Als je nog meer stinzenplanten wil zien, zou je eens naar de notaristuin in Kollum kunnen gaan, heel erg mooi. Leuk een Spotty Dotty, pas op voor slakken, gekocht bij Jacobs ?
    Gr Jan Wilde een Tuin.

    BeantwoordenVerwijderen
  16. I love this post. Now I want a box bed! ; )

    BeantwoordenVerwijderen
  17. Prachtig dat planetarium. Knap van Eise Eisinga. Leuk zo even een tochtje en interessant die stinztuinen.

    BeantwoordenVerwijderen
  18. Wat ben je op veel bijzondere plekken geweest! Ik wil altijd nog eens een keertje slapen in een echte bedstee, lijkt me heerlijk, haha

    BeantwoordenVerwijderen
  19. Prachtig om in Franeker en omgeving rond te dwalen en dan dit moois tegen te komen.
    Je hebt weer heel veel laten zien waar ik aan voorbijgegaan zou zijn..oeps..
    Het Planetarium had altijd mijn voorliefde als ik naar Franeker ging.

    Lieve groet, Eefie

    BeantwoordenVerwijderen
  20. Het is een indrukwekkend planetarium. Die vrouw van Eise moet wel heel veel van haar man gehouden hebben! De stinse planten zijn prachtig. Zoveel bostulpen heb ik nog nooit bij elkaar gezien. Groetjes, Hetty

    BeantwoordenVerwijderen
  21. It's amazing that the model of the solar system was so old! The Dutch canal houses are so pretty and also the wild spring meadow. It looks a wonderful location for a short break. Sarah x

    BeantwoordenVerwijderen
  22. I have seen John Harrison's clocks at the Royal Observatory at Greenwich in England and how amazing they were, so to see what Eise had done is truely amazing. And the beautiful flowers are fun too. I am glad that you shared your trip with us.

    BeantwoordenVerwijderen
  23. Mooie post, Janneke, en heel herkenbaar voor ons in het Noorden van het land. Het planetarium is héél bijzonder.
    De Martenastins is een prachtig gebouw met de stinsenplanten erachter, maar je bed&breakfast is ook heel charmant: die bedstee...
    Het bostulpje: prachtig zijn ze.
    Hartelijke groet, Zem.
    Geniet jij ook zo van de tulpjes in je tuin?

    BeantwoordenVerwijderen
  24. wat een mooi weekendje friesland ik ken die hoek ook wel beetje mijn moeder is fries en komt uit drachten omgeving mijn vader uit drenthe dus wij gaan er ook vaak op uit in friesland en ook in drenthe ik spreek geen fries maar kan het wel verstaan erg mooie fotos franeker is een erg leuk klein stadje mooie foto van de natuur erg leuk en wat leuke slaapplaats bedstee leuk kleurtje ook mooi rood groetjes leon10

    BeantwoordenVerwijderen
  25. Some people are born in the wrong era aren't they? What a clever and inspiring man, and to think that his working model still reflects what the planets are doing and their position is mind blowing.

    BeantwoordenVerwijderen
  26. Nice to read a bit of history - what a fascinating place. I'm not sure I'd be wanting all those mechanics near to where I was sleeping though.
    Thanks for sharing your trip with us and looking forward to seeing your new purchases.

    BeantwoordenVerwijderen
  27. What a wonderful place - I did so enjoy taking the tour with you. I loved those naturalized tulips in the grass - beautiful.

    BeantwoordenVerwijderen
  28. Franeker must be a good place for a short break as it looks to be a town with beautiful old buildings and pretty meadows. I would enjoy a visit to the two museums and the spring fair. The old orrery is most interesting. Eise Eisenger had an enquiring mind even from an early age.

    BeantwoordenVerwijderen
  29. Een mooie uitstap Janneke! Het is lang geleden dat ik voor het laatst in Franeker ben geweest. Leuk om het door jouw ogen weer even te zien.

    Alvast een fijn weekend!

    Madelief x

    BeantwoordenVerwijderen
  30. I've learned, Janneke about bed-box but when I stayed at Amsterdam hotel there were not these ones, just simple beds :((
    Love the Planetarium, now I know this talented Dutch man, made a first solar system.Your photos are so vernal of tulips and swan's nest.

    BeantwoordenVerwijderen
  31. Hi Janneke, What a wonderful tour! You have so many wonderful flowers blooming. Eise Einga was an amazing man! It must have been really fun to look at his Planetarium......I love history and the the way things were made before the time of modern machinery. Happy Gardening!

    BeantwoordenVerwijderen
  32. Eisinga was a genius! Not only does the planetarium function well, it is beautiful too. The flowers at the estate are lovely!

    BeantwoordenVerwijderen
  33. Hi Judy,

    What a exciting place to visit! You have such beautiful buildings in Holland.

    BeantwoordenVerwijderen
  34. Your primroses are so beautiful. I enjoy seeing them so much. They do not grow in my area--too warm and dry. The white daffodil is also. It is always good to see what Snarf is up to.

    BeantwoordenVerwijderen
  35. Oh, no, I think I commented on the wrong post--how did I get to the planetarium? But it is very interesting also!

    BeantwoordenVerwijderen
  36. Ik merk dat ik wel heel erg achter loop bij je maar ik ben bezig met inhalen :-) Nooit geweten dat het oudste nog werkende planetarium ter wereld zich aan het plafond van de woonkamer van een oud grachtenhuis bevindt. Wat mooi om te zien en ook hele interessant om te lezen.
    ook jullie B&B met een bedstee is heel leuk om te zien. Heel grappig ook want zo vaak maak je dat niet meer mee volgens mij :-)
    Groetjes, Helma

    BeantwoordenVerwijderen