PLANETARIUM FRANEKER - STINZENFLORA

Afgelopen week brachten we enkele dagen door in Franeker, Friesland. Het eerste wat we daar bezochten was het Planetarium van Eise Eisinga.  Dit oudste nog werkende planetarium ter wereld bevindt zich aan het plafond van de woonkamer van een oud grachtenhuis. Dit nauwkeurig bewegend model van  het zonnestelsel werd tussen 1774 en 1781 gebouwd door de Friese wolkammer Eise Eisinga.
Naast het wolkammen nam de jonge Eise de interesse voor sterrenkunde en wiskunde over van zijn vader. Op basis van zelfstudie shreef hij al op 15-jarige leeftijd een wiskundeboek en twee jaar later rondde hij een sterrenkundeboek af.

 Last week we spent some days in Franeker, Friesland (in the north of our country).  First thing we visited was the Planetarium of Eise Eisinga.  In the living room of a lovely Friesian canalside house we saw the world's oldest functioning planetarium.  This accurately moving model of the solar system was built between 1774 and 1781 by Eise Eisinga, a wool carder.
Besides the wool carding the young Eise took over his father's interest in astronomy and mathematics. Based on self study he already wrote at the age of 15 a math book and two years later an astronomy book.

Eisinga trouwde op 24-jarige leeftijd en vestigde zich in 1768 als wolkammer in Franeker, sterrenkunde en wiskunde bleven zijn hobby.  Op 8 mei 1774 vond een bijzondere samenstand van planeten plaats. In de vroege ochtend stonden Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en de maan dicht bij elkaar aan de hemel. Men beweerde toen dat deze hemellichamen op elkaar zouden botsen, waardoor de aarde uit haar baan geslingerd zou worden en in de zon verbranden. Dit zorgde voor onrust onder de bevolking.
Dit was het moment voor Eisinga om te laten zien dat er geen reden was voor paniek. Vanuit de bedstee had hij vast vaak naar het plafond liggen turen en over het zonnestelsel nagedacht en had dus alle kennis in huis om in zijn woonkamer een model van het zonnestelsel te bouwen.  Tussen zijn allereerste idee en de uiteindelijke realisatie verstreken slechts zeven jaar.

Eisinga married at the age of 24 in 1768 and established himself as a wool carder in Franeker. Astronomy remained his hobby.  

A conjunction of planets occurred on May 8th, 1774. Before it happened, people insisted that these planets would collide with one another, the result being that the earth would be pulled from its orbit and incinerated in the sun. 

Eise Eisinga wanted to show that there was no reason for panic.  He certainly had been peeking to the ceiling from his bed box in the living room for hours and hours, thinking about the solar system.

He had the knowledge to build a model of the solar system in his living room.  It took him only seven years from the very first idea to the ultimate realization.

En dit ingenieuze mechaniek zit boven het plafond verstopt op zolder.
Het planetarium loopt door middel van een indrukwekkend raderwerk van houten hoepels en schijven, met tienduizend handgesmede spijkers als tanden. Een slingerklok en negen gewichten drijven dit geheel aan.

Tot op de dag van vandaag toont het Planetarium de actuele stand van de planeten. De planeten van het Planetarium bewegen nl. in dezelfde tijd rond de zon als de echte planeten: Mercurius in 88 dagen, de aarde in een jaar en Saturnus zelfs in meer dan 29 jaar.

Wij waren zeer onder de indruk van de kennis en de handvaardigheid van deze Eise Eisinga!

Hiding above the ceiling on the first floor we see this ingenious mechanism. 

The planetarium  is kept in motion by impressive gear mechanism that uses wooden hoops and disks with 10.000 hand-forged nails as teeth. Controlling this gear mechanism are a pendulum clock and nine weights.

All the planets in Eisinga's model orbit the sun at the same speed as do the real planets: Mercury in 88 days, the earth in one year, and Saturn in more than 29 years! Even today, after so many years, the actual position of the planets can be seen by looking at this model.

We were very impressed by the knowledge and the handicraft of this clever man: Eise Eisinga!

Gezicht op Franeker  -  View at Franeker

Onze B & B was slechts enkele huizen verder dan het planetarium en we sliepen ook in een grote bedstee of meer een alkoof. Hier echter geen zonnestelsel aan het plafond maar oud roze geverfde balken.

Our Bed and Breakfast was only a few canalside houses from the planetarium and we also slept in a large bed box, more like an alcove.  Here no solar system on the ceiling but old pink painted beams.

Dit is de Martenastins, tegenwoordig het stadsmuseum. Het is in opdracht van een Friese edelman, Hessel van Martena, in 1498 gebouwd.
Een stins is een voormalige burcht of landhuis in Friesland. Letterlijk betekent het woord 'steenhuis'.
Wij namen een kijkje aan de achterkant waar zich de stinzentuin bevindt.
Stinzenplanten vormen een groep verwilderde in het voorjaar bloeiende bol-, knol- en wortelstok gewasjes die thuishoren op oude buitenplaatsen en landgoederen.

This is the Martenastins, nowadays a museum. It is built in 1498 for Hessel van Martena, a Friesian nobleman.
A 'stins' is a former castle or manor in Friesland.  Literally the word means 'stone house'.
On the backside is a 'stinzen' garden, where we have a look.
Stinzen flora form a group of wild spring flowering bulbs, tubers and rhizomes belonging to old estates.

- De holwortel (Corydalis cava) -

- Anemone nemerosa / Anemone coronaria -

- Gele bostulpen (Tulipa sylvestris) -

Dit is de Dekema State, waar zaterdag een voorjaarsfair gehouden werd, ook mochten we hier in de stinzentuin wandelen.  Op de fair kocht ik een Podophyllum 'Spotty Dotty' en een Hosta 'Whirlwind'. Bij de brocante vond ik nog een Anna-groen glazen vaasje en een oude koffiepot die ik niet kon laten staan. Je zult ze binnenkort wel tegenkomen op mijn blog.

This is the Dekema Estate, where we visited the springfair last Saturday. We also had a walk in the 'stinzen'garden.  On the fair I bought a Podophyllum 'Spotty Dotty'and a Hosta 'Whirlwind'.
At the flea market stalls I found a nice old green glass vase and an old coffeepot which I could not let stand. You will see them shortly on this blog.

- Gele anemoon (Anemone ranunculoides) -

- Knikkend vogelmelk (Ornithogalum nutans)

- Dotterbloem (Caltha palustris)

Een zwarte zwaan die zijn nest beschermd. Op de voorgrond de bloeiwijzen van het groot hoefblad (Petasites hybridus)

A black swan protecting his nest. In the front the flowers of the large butterbur (Petasites hybridus)

En ik eindig vandaag weer met de prachtige gele bostulpen.

And today I finish with the beautiful yellow Tulipa sylvestris.

LATHYRUS VERNUS

Vanmorgen was ik in de tuin bezig en dacht ondertussen aan welke plant ik nog nauwelijks genoemd heb op mijn blog. En ja daar zag ik er een, de Lathyrus vernus, oftewel gewoon voorjaarslathyrus, een probleemloze vaste plant uit de vlinderbloemenfamilie. Hiervan heb ik al jaren twee prachtige pollen staan.Verderop in de tuin heb ik ook nog de zachtroze bloeiende Lathyrus vernus 'Alboroseus',  deze bloeit ook.  Even binnen mijn camera pakken om de bloei vast te leggen. De bloemen van deze voorjaarslathyrus zijn onwaarschijnlijk mooi, de kleur loopt over van paars naar echt blauw.  Ze bloeien in april en mei.

De plant kan een hoogte bereiken van 20 tot 40 cm., heeft rechtopstaande stengels, die op een rizoom groeien en ietwat behaard zijn. De bladeren zijn geveerd met twee tot vier paar eivormige of lancetvormige deelblaadjes. De voorjaarslathyrus vormt trossen op lange stelen met drie tot zeven bloemen. Na de bloei vormen ze peulen van 4 tot 6 cm. die acht tot veertien zaden bevatten.
Deze zaden kunnen het hele jaar door gezaaid worden, maar het beste is in het vroege voorjaar. Ze bloeien echter, zoals de meeste vaste planten, pas het volgende jaar.

Standplaats :  Matig beschaduwde plaatsen op vochthoudende, kalkrijke grond.  Op onze veengrond gedijt ze echter ook goed.   De soort komt voornamelijk voor in bosranden, bossen, struwelen en heggen. Het verspreidingsgebied strekt zich uit van Centraal-Europa tot Rusland.

This morning I was gardening and meanwhile I thought about a plant I've hardly mentioned on my blog.  And yes, there I saw one, the Lathyrus vernus, spring vetchling or spring pea, a trouble free perennial in the genus Lathyrus.  We have already many years two wonderful clumps of this one in the garden. Further down the garden I also have the cultivar 'Alboroseus' which is soft pink and white.
I go inside to get my camera to make some pictures.  The flowers of the spring vetchling are incredibly beautiful, the colours are purple shading to real blue. The plant flowers early in the year in April and May.

This perennial plant has an upright stem without wings. The stem grows to 20 to 40 cm and is erect and nearly hairless. The leaves are alternate with short stalks and large, wide stipules. The leaf blades are pinnate with two to four pairs of ovate tapering leaflets with blunt tips.   Lathyrus vernus forms long stems and three to ten purplisred to blue flowers.  After flowering they form long brown pods up to 6 cm. in length containing eight to fourteen seeds. 
You can sow the seeds any time, but early spring is the best time.  However, they will flower only the next year, like most perennials.

They like a sunny spot with some shade and moist, limy soil. I have to say that on our peat soil they also thrive well.  Lathyrus vernus is native to Central Europe and parts of northern Asia, its typical habitat is broad-leaved woodland and forest margins.

Ik ging naar mijn Lathyrus vernus 'Alboroseus'  om een mooie foto te maken en vond dit .........., twee dagen geleden nog volop in bloei nu kale stelen en bijna geen blad meer.  Wie zou dat nu gedaan hebben......... het konijn.  Ik vrees dat het konijnenspray niet afdoende is om ze te verjagen.

I looked for my Lathyrus vernus 'Alboroseus' to make a nice picture but found this.........., two days ago in full flower, now bare stems and only a few leaves left.  You can guess who has done this....... the rabbit.  I fear that the rabbits spray is not adequate to deter them. 

Om te laten zien hoe de bloemen er uit moeten zien, dan maar een foto van vorig jaar.

To show you how the flowers should look like, I show you a picture of last year.

LANDGOED DORDWIJK - VILLA AUGUSTUS

Met onze tuinclub ´de Leprechauns´ bezochten we vorige week woensdag Landgoed Dordwijk, waar we een rondleiding kregen.

 Dordwijk is een landgoed in Dubbeldam ten zuiden van Dordrecht en werd rond 1635 als buitenplaats aangelegd. Bij de toegang tot het landgoed staat een kasteelboerderij, deels nog daterend uit de stichtingstijd.  Halverwege de negentiende eeuw werd dit buiten door J.D. Zocher jr. omgevormd tot een park in Engelse landschapsstijl.  In die tijd zijn enkele nieuwe gebouwen in het park neergezet: huize Dordwijk in 1855, een Oranjerie in 1861, een tuinmanswoning in 1861 en enkele schuren.

De Oranjerie en huize Dordwijk zijn in eclectische stijl gebouwd, waarbij huize Dordwijk ook enkele invloeden van de chaletstijl. bezit.  In 1892 werd in het park de villa Sorghvliet gebouwd. Ook deze villa is in eclectische stijl, een combinatie van kenmerken van verschillende stromingen.  De bebouwing vormt een harmonieus geheel met het door Zocher aangelegde park.
Sinds 1995 is dit landgoed in handen van particuliere eigenaren, verenigd in de Stichting Dordwijk B.V.

Last week we had a guided tour on Country Estate Dordwijk with our gardenclub the Leprechauns.
Dordwijk is an estate in Dubbeldam south of Dordrecht and was built around 1635.  At the entrance is a castle farm, partly still dated from the foundation time.  Mid-nineteenth century this country seat was transformed into a park in English style by architect J.D. Zocher jr.  In that time they put some new buildings in the park :  Villa Dordwijk in 1855, an orangery in 1861, a gardener's house in 1861 and a few barns.

The Orangery and Villa Dordwijk are built in eclectic style, a combination of features of different movements. The buildings blend perfect with the park landscaped by Zocher.  

Dit standbeeld staat dichtbij de ingang en stelt Herakles of Hercules (Latijn) voor, met een leeuwenkop als helm en een leeuwenhuid als mantel.  Herakles is een figuur uit de Griekse mythologie en was een echte held. Hij werd beroemd om de 12 moeilijke werken die hij uitvoerde in opdracht van koning Eurystheus.  Het eerst werk was het doden van de leeuw van Nemea. Het lukt hem niet het dier te verwonden met een knots of pijlen, maar tenslotte wurgde hij de leeuw met zijn blote handen. De ondoordringbare huid droeg hij daarna als harnas.

This statue of Heracles or Herculus (Latin) is close to the entrance, he wears a lion's head as a helmet and a lion skin as cloak.  Heracles is a person from Greek mythology and a real hero.  He became famous for the 12 difficult labours he performed in order of king Eurystheus.  The first labour was slaying the Nemean lion.  He did not succeed to wound the animal with a club or arrows, but at last he strangled the lion with his bare hands.  From that time he wore the impervious skin as an armor.

We wandelen langs een grote kippenren met Hollandse Blauwe legkippen.

We pass a big coop with Dutch Blue hens.

Een perenberceau, jammer dat de peren toen nog niet bloeiden.

A pear berceau, unfortunately not yet blossoming.

De oranjerie die na 1995 weer in oude glorie hersteld is. De citroen hingen aan de boompjes binnen.

The orangery which has been restored to its former glory, with lemons hanging on the trees inside.

In het park majestueuze beukenbomen (Fagus sylvatica).

Majestic beech trees in the park. 

Het is wel een slechte foto maar ik wil toch even de mammoetboom (Sequoiadendron giganteum) laten zien, die komt in Nederland niet zo veel voor. Deze boom komt van nature voor in Californië waar ze groeit op de westelijke hellingen van de Sierra Nevada.  Opmerkelijk vond ik dat de schors zacht is en gemakkelijk kan worden ingeduwd.
De kegels zijn eivormig, 5-8 cm lang en hangen aan lange steeltjes aan de hoofdtwijgen. Er lagen er genoeg op de grond, dus wij raapten er wat op om zelf een mammoetboom te gaan kweken, haha, maar dat gaat nog niet zo gemakkelijk.
De mammoetboom heeft een zeer dikke bast en een hoge kruin, zodat bij een bosbrand het vuur de belangrijkste delen van de boom niet kan aantasten. Voor de voortplanting is het zelfs noodzakelijk dat de zaden deels verbrand worden.

It is a bad picture, yet I want to show you the Sequoia, which is not common in the Netherlands. This tree is a native of California where they grow on the western slopes of the Sierra Nevada. Remarkably, the bark is soft and can be pushed easily.
The cones are egg shaped, 5-8 cm long and hanging on long pedicels at the main twigs. There were enough of them on the ground, so we picked some to grow our own Sequoia, haha, but....that is not easy at all.
The Sequoia has a very thick bark and a high crown,  so that by forest fire, the fire can not affect the main parts of the tree.  For propagation it is even necessary that seeds are partially burned.

Een uitlopende Japanse Acer naast Villa Sorghvliet.

A sprouting Japanese Acer next to Villa Sorghvliet.

Het hertenkamp / the deer park

Gezicht op Villa Sorghvliet / view at villa Sorghvliet

Hier komen we in de 'Victorian Kitchen Garden', waarin een kas, kruidentuin, snijbloemen en nuttige gewassen worden gekweekt.

Here we are in the 'Victorian Kitchen Garden', with a greenhouse, herbgarden, cutting garden and where useful plants are grown.

Hier sla..... / here lettuce......

en weer sla, grotere kroppen, gekweekt voor het restaurant van Villa Augustus, dat van dezelfde eigenaars is.
Hier zijn we bijna aan het eind van de rondleiding en gaan naar Villa Augustus voor een lunch.

and again lettuce, bigger ones, grown for the restaurant of Villa Augustus, which is of the same owners.
Here we are almost at the end of the tour and are going up to Villa Augustus for lunch.

 Hier zijn we dan bij Villa Augustus in Dordrecht, een hotel/restaurant in een oude watertoren aan het Wantij, een waterweg vanaf de Biesbosch bij de Merwede naar Dordrecht.
Villa Augustus en de tuinen er om heen blijven aantrekkelijk, ben er al diverse malen in verschillende seizoenen geweest.

Here we have arrived at Villa Augustus in Dordrecht, a hotel/restaurant in an old water tower at the 'Wantij', a waterway from the Biesbosch at the Merwede to Dordrecht.
Villa August and her gardens are always attractive, I have been there several times in different seasons.

En dit is de achtertuin van Villa Augustus, een heuse Italiaanse tuin met een lange vijver en aan het eind door het hek een prachtig uitzicht op het magnifieke kruispunt van rivieren.

And this is the backyard of Villa Augustus, a real Italian garden with a long pond and at the end through the gate a beautiful view on the magnificent crossing of rivers.

Maas en Waal komen samen / Rivers Meuse and Waal come together.

We lopen terug door de Italiaanse tuin naar zij- en voorkant van Villa Augustus, waar zich kassen, een bloementuin en een moestuin bevinden. Het restaurant ligt als het ware midden in de moestuin.

We walk back via the Italian garden to the side and front of Villa Augustus, with greenhouses, a flowergarden and kitchengarden.  The restaurant is as it were in the middle of the kitchengarden.

O nee, wat doet de huiskat daar........ midden in de klaargemaakte groentebedden........

O noooo, what does the cat of the house...........there in the middle of the prepared vegetable beds......

Voor het gebouw bloeiende Prunus bomen.

In front of the building flowering cherry trees.

De artisjokken zijn wel erg groot voor de tijd van het jaar, die zullen wel voorgetrokken zijn.

The artichokes are very large for the time of year, they will have been drawn inside I think.

En hier komt de zeekool op / Here sea kale is coming out of the soil. 

  Het pad door de bloementuin naar de ingang. / The path in the flowergarden to the entrance.

Euphorbia's

Een gietijzeren vaas met beeldige Fritillaria michailovsky.

A cast iron vase with gorgeous Fritillaria michailovsky

Dit stond buiten op de muur geschreven.

This was written on the wall of Villa Augustus outside:

Augustus let spring come

and pass into summer,

but also in autumn and winter

Augustus shall remain as a tower

by 'Vlij' and 'Wantij'.

En toen gingen we naar binnen om ons bij een wijntje tegoed te doen aan salades en soep.  Ik had een heerlijke zwaardvissalade en wat ook zo leuk was, de salades waren gegarneerd met viooltjes.

And then we went inside to indulge ourselves with soup, salads and wine.  I had a delicious swordfish salad and so pretty, the salads had a topping of violets.